Kunst nieuws

'De kunstenaar is geen amateur'

'Tussen amateurs en professionals bestaat een, weliswaar dunne, scheidslijn. Verschil moet er zijn. Een amateur heeft een keuze. Een professional niet. Een professional is wat hij doet. Een amateur is wat hij laat. Kunst en amateurisme zijn tegengesteld aan elkaar en mogen niet in één adem worden genoemd. Precies daarom is iemand die zegt dat-ie een amateurkunstenaar is, een enorme sukkel.'

'Het begrip amateurkunst is een contradictio in terminis. In de kunst wordt het verschil tussen amateurisme en professionaliteit niet bepaald door wat iemand doet, maar door wat iemand is. Je kunt wel zingen, maar daarmee ben je nog geen zanger. En wat je bent, dat bepaal je zelf. Wat je zegt, dat ben je zelf. Je merkt het meteen of iemand een amateur of een professional is. Amateur of professional ben je meteen in alle opzichten: het een of het ander. Je kunt het of je kunt het niet. Je bent het of je bent het niet. Zelfs bij degenen die de grootste pretenties hebben, verzucht je vaak: 'Amateur.' Bij degenen die zich nergens op laten voorstaan, kun je weer denken: 'Eenzame wereldklasse!' De vraag is waar dat aan ligt. Het is een vraag die altijd een vraag blijft, ondanks alle mogelijke antwoorden, want het is vooral ook een kwestie van persoonlijke opvatting. Natuurlijk zijn er allerlei voorwaarden die je aan professionaliteit kunt stellen: een afgeronde opleiding, vaardigheden of - modieuzer - competenties, waardering en erkenning in de beroepspraktijk, consistente ontwikkeling, het voorzien in je onderhoud met je werk, enzovoort. Je kunt aan al die voorwaarden voldoen en toch een amateur zijn in de ogen van een ander. Dan komt het eropaan daar boven te staan.'

'Het kunstenaarschap is een vrij beroep. Je kunt er wel in gediplomeerd zijn, maar niemand weerhoudt iemand zonder diploma zich kunstenaar te noemen. Vrije beroepen zijn natuurlijk de mooiste die er bestaan: schilder, schrijver, muzikant, beeldhouwer, danser, toneelspeler, dirigent, fotograaf, filmer. Je kunt ervoor leren, maar sommigen doen dat niet. Die beginnen gewoon. Ze vinden het zelf uit. Ervoor leren is goed, het zelf doen is ook goed. Of je in je kunstenaarschap slaagt, is daarvan niet echt afhankelijk. Je kunt het, of je kunt het niet, of je er nu wel of niet voor hebt geleerd. Sommigen moeten heel hard oefenen, anderen gaat het gemakkelijk af.'

'Nu kun je in al die vrije beroepen een amateur zijn of een professional, maar in het kunstenaarschap niet. Het kunstenaarschap kent die categorieën niet. Iemand die beweert amateurkunstenaar te zijn, is een enorme sukkel. Zoiets zeg je niet van jezelf. Een amateurschilder maakt in zijn vrije tijd schilderijen. Hij doet eigenlijk iets anders. Het schilderen doet hij ernaast. Amateurs doen het ernaast.'

'De definitie van een amateur is wellicht dat hij zijn vrije tijd besteedt aan een liefhebberij die hij in meer of mindere mate maniakaal beoefent, maar de zingeving van zijn leven vindt hij in iets anders. De definitie van een professional is dan dat hij iemand is die de wil heeft en de mogelijkheden benut om zijn talent tot de inzet van zijn leven te maken. Niet per se als zijn beroep, maar wel als zingevende noodzaak. Die noodzaak vindt de professional niet alleen in zichzelf, maar wordt ook als zodanig door anderen erkend. Let op: 'erkend', niet 'herkend'. Die twee termen 'erkenning' en 'herkenning' zijn de onderscheidende kenmerken tussen de professional en de amateur. Daarin worden dan ook de meeste fouten gemaakt als het erom gaat het onderscheid zuiver te houden.'

'Een professionele kunstenaar wil niets aanleren, maar wil zich uitleveren. Hij stelt zichzelf ter beschikking, niet aan de regering, hoewel dat met het subsidiestelsel in Nederland wel vaak zo lijkt, maar aan de wereld. Door je werk in de wereld een plaats te geven, bevestig je je professionaliteit. Een amateur bewijst zich hooguit in zijn directe omgeving. Als hij die ontgroeit, geeft hij blijk van latente professionaliteit. Die komt tot uiting als zijn werk vervolgens ook beklijft en zich blijft ontwikkelen en verdiepen. Daarbij komt het vooral aan op zelfkritiek, zodat je vanuit zelfstandige oordelen je werk blijft verbeteren.'

'Een professionele kunstenaar stelt altijd nut en noodzaak van wat hij maakt aan de orde en gaat geen consequentie uit de weg. Journalisten vragen aan acteurs die een gewaagde scène moeten spelen vaak of het niet eng was dat ze lelijk moesten zijn, of bloot, of gemeen. Een amateur wordt door zo'n vraag in verlegenheid gebracht, want ja, dat vindt hij inderdaad eng. Een professional niet. Als hij het wel eng vindt, is-ie een hypocriet. Een amateur doet liever iets wat hij leuk vindt, dan iets wat hem vreemd is. Een professional is geïnteresseerd in dat vreemde, in wat hij niet weet en kent, in datgene waar men zich niet mee kan identificeren. Zijn werk is uit noodzaak geboren en niet vanuit een eventualiteit. Professionaliteit is vooral een kwestie van mentaliteit en houding, of attitude zoals ze het in de kunstopleidingen vaak noemen.'

'Amateurkunst is, zoals gezegd, in feite een innerlijke tegenspraak. Wat kunst betreft moet je in andere gradaties denken dan in amateurisme en professionaliteit. Een amateur kan zich wel tot een professional ontwikkelen, maar daardoor moet hij alles wat een amateur kenmerkt naast zich neerleggen. Toegankelijkheid, een groot en breed publiek, media-aandacht en populariteit zijn dan bijvoorbeeld aspecten die er niet meer toe doen. Roem en eer zijn hooguit bijkomstigheden.'

'Met amateurkunst wordt bedoeld dat iedereen zijn creativiteit vorm moet kunnen geven. De faciliteiten die je ervoor nodig hebt, moeten voor iedereen beschikbaar zijn. De begeleiding die je erbij kunt gebruiken, moet op ieder niveau worden aangeboden. Die faciliteiten en begeleiding kunnen je in staat stellen je creativiteit te ontwikkelen. Dankzij die voorzieningen word je steeds beter in wat je eerst vooral heel leuk vindt om te doen en later wellicht ook ervaart als de noodzaak om je leven inhoud en zin te geven. Gaandeweg verdwijnt zo de scheidslijn tussen amateurisme en professionaliteit. In feite is het dan vooral een kwestie van steeds beter worden. Een amateur geeft vorm aan zijn creativiteit omdat hij het leuk vindt en ontwikkelt zich tot professional als de noodzaak om het te doen onafwendbaar is.'

'Een professional blijft vanuit wat hij niet kan en niet kent altijd experimenteren om te ontdekken hoe hij daar toch vorm en inhoud aan kan geven; de amateur vaart op veiligheid en klampt zich vast aan wat hij zeker weet.'

'Professionaliteit in de kunst betekent keuzes maken. Harde keuzes. Juist omdat je geen keuze hebt. Het is altijd: dit wel en dat niet. Het gaat om een kwaliteitsoordeel gebaseerd op een persoonlijke overtuiging waarin kritiek en zelfkritiek samenvallen. In een sociale democratie gaat het om gelijke kansen en om het uitgangspunt dat we allemaal mee moeten kunnen doen. Maar al hebben we gelijke kansen en mogen we allemaal meedoen, toch blijft de een vanuit zijn liefhebberij een amateur en is de ander een professional vanuit persoonlijke noodzaak en begaafdheid. En dat heeft niets met genialiteit te maken. De kunstenaar als genie is een mythe die juist door de amateur wordt gekoesterd om een onbereikbaar ideaal voor ogen te houden. Een kunstenaar doet gewoon zijn werk, al levert het hem niets op.'

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Boekman #84 Beroep: kunstenaar van de Boekmanstichting (www.boekman.nl).